2025 елның 24 марты – Бөтендөнья туберкулезга каршы көрәш көне

2025 елның 24 мартында ел саен Бөтендөнья сәламәтлек саклау оешмасы  инициативасы белән Бөтендөнья туберкулезга каршы көрәш көне уздырыла.

Әлеге чараны үткәрүнең максаты - халыкка әлеге авыру һәм профилактика чаралары, сәламәт яшәү рәвешен пропагандалау турында мәгълүмат бирү.

Бөтендөнья сәламәтлек саклау оешмасы мәгълүматлары буенча планета халкының өчтән бере туберкулез микобактериясе белән зарарланган. Дөньяда ел саен 10 миллионнан артык кеше туберкулез белән авырый, шуларның 1 миллионнан артыгы – балалар. Туберкулез элеккечә дөньяда үлемнең 10 төп сәбәбе исәбенә керә. Бүгенге көндә туберкулез Россия Федерациясе өчен социаль әһәмиятле инфекцияләрнең берсе статусын саклап кала.

Татарстан Республикасында 2024 елда авыру күрсәткече 100 мең кешегә 19,8 тәшкил итте (793 яңа очрак), бу 2023 ел дәрәҗәсеннән 10% ка түбәнрәк (100 мең кешегә 22 яисә 881 очрак).

Республиканың 15 муниципаль районында туберкулез белән авыручылар саны республика күрсәткечләреннән югарырак (Югары Ослан (34), Спас (33,1), Сарман (32), Яңа Чишмә (31,5), Яшел Үзән (31,2), Норлат (27), Минзәлә (26,3), Менделеевск (26,1), Бөгелмә (26,1), Биектау (25,2), Тәтеш (25,1), Чүпрәле (24,7), Баулы (24,6), Әгерҗе (23,2), Мамадыш (22,6) районнарында. Югары Ослан, Яшел Үзән, Спас, Яңа Чишмә, Сарман районнарында авыручылар саны 1,5 мәртәбә арткан.

2024 елда 17 яшькә кадәрге балалар һәм яшүсмерләр арасында туберкулез белән авыручылар саны Татарстан Республикасы буенча 3,1% ка арткан һәм 100 мең балага 3,3 тәшкил иткән (2023 елда – 100 мең кешегә 3,2.)

2024 елда, 2023 ел белән чагыштырганда, туберкулезга тикшерелмәгән балалар саны 9,3% ка арткан (2024 елда - 3487, 2023 елда - 3189, 2022 елда – 3733).

Тикшерелмәгән балалар арасыннан 588 бала (16,9%) – балалар мәгариф учреждениеләренә йөрүче балалар (2023 елда - 399 бала (12,5%). Иң күп баш тартулар 3 муниципаль берәмлектә теркәлгән: Казан шәһәре (1344), Яр Чаллы шәһәре (757) һәм Алабуга районында (335).

Балаларның авыруы начар  күрсәткеч булып тора һәм олылар арасында туберкулез инфекциясенең ачыкланмаган чыганаклары булуын күрсәтә.

Туберкулез – туберкулез микобактерияләре китереп чыгара торган һәм төрле органнарга һәм системаларга, ләкин ешрак сулыш органнарына зарар китерә торган хроник йогышлы авыру.

Туберкулез кешедән кешегә һава аша һава-тамчы юлы белән тарала. Йөткергәндә, төчкергәндә  үпкә туберкулезы белән авыручы кешеләр һавага микобактерияләр бүлеп чыгара, алар 1-6 метр радиуста тарала һәм 2-3 квадрат метр мәйданны зарарларга мөмкин.

Туберкулезны кузгатучы матдә тышкы тирәлектә бик тотрыклы: авыруның кипкән бөртек тамчысында микобактерияләр 10 айга кадәр сакланырга мөмкин, ә караңгыда алар тереклек сәләтен 3 елга кадәр саклый. Авыруның эчке киемнәрендә һәм әйберләрендә, китапларда, келәмнәрдә һәм көнкүреш әйберләрендә озак вакыт саклана алалар. Туберкулез микобактерияләре түбән температураларга сизгер түгел: тереклек сәләтен минус 10°С ка кадәр температурада берничә атна дәвамында, минус 23°С ка кадәр температурада 7 елга кадәр саклыйлар. Кайнату микобактерияләрне берничә минуттан үтерә. Аларга кояш яктысы һәлакәтле тәэсир итә, 10-15 минут эчендә кояш яктысы микобактерияне үтерә. Көненә 30 минут эшли торган бактерицид лампалар бүлмәне тулысынча чистартырга сәләтле.

Туберкулезны иртә ачыклау, шулай ук балаларда һәм яшүсмерләрдә туберкулез китереп чыгаручы инфекция йоктыру максатларында балалар халкын профилактик тикшерү өчен кулланыла торган төп ысул булып туберкулин диагностикасы (иммунодиагностика) - 6 айдан 8 яшькә кадәрге балаларга Манту пробалары кую, 8 яшьтән 18 яшькә кадәрге балаларга һәм яшүсмерләргә диаскинтест үткәрү тора.

Туберкулин һәм диаскинтест вакциналар түгел, прививкалар түгел! Әлеге диагностик препаратлар, куркынычсыз куллануны исәпкә алып эшләнгән, нәтиҗәлелеге һәм куркынычсызлыгы буенча тикшеренүләр узганнан соң кулланылышка кертелгән һәм катлауланулар һәм ерактан килгән нәтиҗәләр тудырмый.

Туберкулезны иртә ачыклау максатларында 12 айлык һәм 18 яшькә кадәрге балаларга елга 1 тапкыр  туберкулин диагностикасы үткәрелә, ә инфекция йоктыру һәм туберкулез белән авыру куркынычы югары булган төркемнәрдә (сулыш органнарының, ашказаны-эчәк трактының хроник авырулары, шикәр диабеты белән авыручылар, ВИЧ-инфекцияле һәм туберкулезга каршы вакцинацияләнгәннәр)-елга 2 тапкыр («туберкулезны профилактикалау» VIII бүлегенең 817, 818 п.п. СанПин 3.3686 - 21 «йогышлы авыруларны профилактикалау буенча санитар-эпидемиологик таләпләр»). Иммунодиагностика нәтиҗәләре буенча ачыкланган туберкулез белән авыручы яки туберкулез белән авыручы балалар фтизиатрда өстәмә тикшерү узарга тиеш.

14 яшькә кадәрге балалар, туберкулин диагностикасы үткәрелмәгән (шул исәптән ата-аналарның баш тартулары аркасында) мәктәпкәчә белем бирү оешмаларына, гомуми белем бирү оешмаларына һәм балалар ялы һәм аларны сәламәтләндерү оешмаларына табиб-фтизиатрның бу балаларда туберкулез белән авыру булмавы турында бәяләмәсе булганда («туберкулезны профилактикалау» VIII бүлегенең 823 пункты) кертелә.СанПин 3.3686-21 «Йогышлы авыруларны профилактикалау буенча санитар-эпидемиологик таләпләр»).

Бу таләп туберкулез килеп чыгуны, таралуны кисәтүгә дә, башка балаларның сәламәтлек саклауга һәм уңайлы яшәү тирәлегенә хокукларын саклауга да юнәлдерелгән. Туберкулезга профилактик тикшерү узмаган баланы балалар учреждениесенә кабул иткән очракта, әлеге учреждениегә туберкулез инфекциясе кертелү куркынычы бар. Бу очракта учреждениегә йөрүче башка балаларның хокуклары бозыла, чөнки Россия Федерациясенең барлык гражданнары кешегә зарарлы йогынты ясамый торган уңайлы яшәү тирәлегенә хокуклы («халыкның санитар-эпидемиологик иминлеге турында " 30.03.1999 № 52-ФЗ Федераль законның 8 маддәсе).

2011 елның 21 ноябрендәге 323-ФЗ номерлы Федераль закон «Россия Федерациясендә гражданнарның сәламәтлеген саклау нигезләре турында»  шулай ук әйләнә-тирә мохитне саклау, гражданнарны имин һәм уңайлы хезмәт, көнкүреш, ял итү, тәрбияләү һәм укыту шартлары тудыру белән тәэмин ителә торган сәламәтлекне саклау хокукын билгели.

Балаларны тәрбияләү һәм укыту, ял итү һәм аларны савыктыру оешмаларында санитар-эпидемиологик таләпләр нигезендә йогышлы авыруларның килеп чыгуын һәм таралуын кисәтә торган шартлар тәэмин ителергә тиеш («Йогышлы авыруларны профилактикалау буенча гомуми таләпләр» СанПин 3.3686-21 «Йогышлы авыруларны профилактикалау буенча санитар-эпидемиологик таләпләр»). Мәгариф учреждениесе укучыларның, белем бирү оешмасы хезмәткәрләренең гомерен һәм сәламәтлеген тәэмин итә торган билгеләнгән нормалар нигезендә укучыларны укыту, тәрбияләү, укучыларны карау һәм карау, аларны карап тоту өчен имин шартлар тудырырга һәм укучыларның, балигъ булмаган укучыларның ата-аналарының (законлы вәкилләренең), белем бирү оешмасы хезмәткәрләренең хокукларын һәм ирекләрен үтәргә тиеш (2 п.6 нчы өлеш. «Россия Федерациясендә мәгариф турында»28.12.12 ел, № 273-ФЗ Россия Федерациясе Законының 28 маддәсе). Баланың ата-анасы (законлы вәкилләре) тире эчендәге пробалардан (Манту, диаскинтест) баш тарткан очракта, балада туберкулезны булдырмау максатыннан, туберкулез белән авыру булу-булмавы турында фтизиатр бәяләмәсен алырга һәм балаларны балалар оешмасына кертү мәсьәләсен хәл итәргә мөмкинлек бирә торган альтернатив тикшерү ысуллары билгеләргә мөмкин. Мондый ысуллар булып стандарт үрчетүдә туберкулез рекомбинантлы тире эчендәге диагностик тест-аллерген (Диаскинтест), in vitro (T - Spot) Т –лимфоцитлар чыгаруга нигезләнгән диагностик тестлар (07.03.2017 елгы клиник киңәшләр «керүче балаларда туберкулезны ачыклау һәм диагностикалау һәм мәгариф учреждениеләрендә укучылар»).

Ата – аналарның (башка законлы вәкилнең) язма ризалыгы белән рентгенологик тикшеренү-күкрәк күзәнәге органнарының күзәтү рентгенограммасын (сулыш органнары туберкулезын диагностикалауны һәм дәвалауны камилләштерү буенча РФ Сәламәтлек саклау министрлыгының 2014 елның 29 декабрендәге 951 номерлы боерыгы белән расланган методик киңәшләр) үткәрергә мөмкин.

Иммунодиагностикадан (туберкулез белән авыруны булдырмаска мөмкинлек бирә торган теләсә нинди башка ысул) баш тартканда, табиб-фтизиатр туберкулезның актив формасы булмавы турында белешмә яки медицина бәяләмәсе бирү мөмкинлеген билгели.

Бөтендөнья сәламәтлек саклау оешмасы мәгълүматлары буенча, 2000 елдан алып 75 миллион кешенең гомере туберкулезны диагностикалау һәм дәвалауның нәтиҗәле методлары ярдәмендә коткарылган!